آیت‌الله مصباح یزدی و طرفداری از "دیالوگ" در برابر مدعیان آزادی

آیت‌الله مصباح یزدی در دوران اصلاحات مورد اتهام‌زنی بسیاری از سوی اصلاح‌طلبان تندرو و رسانه‌های وابسته به این جریان قرار گرفت. آن رسانه‌‌ها که خود را مدعی آزادی بیان می‌دانستند، اینگونه وانمود می‌کردند که آیت‌الله مصباح‌ یزدی اهل گفتگو و دیالوگ نیست، در حالی که آیت‌الله مصباح از ابتدای پیروزی انقلاب و در مقابله با جریان‌های فکری اعم از چپ، لیبرال، سکولار و انحرافی اهل مناظره و گفتگو بود که در ادامه به بازخوانی مناظرات آیت‌الله مصباح و شاگردان وی با این گروه‌ها می‌پردازیم.

مناظره با تئوریسین‌های احزاب سیاسی، گروه‌های چپ (چپ اعتقادی) و شخصیت‌هایی چون احسان طبری و فرخ نگهدار و دفاع از اندیشه‌ی دینی در مقابل افکار الحادی از جمله فعالیت‌های آیت‌الله مصباح در سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود. مناظره با طبری و فرخ نگهدار در حالی در سال 60 انجام شد که فعالیت‌های گروه‌های مارکسیستی افزایش یافته بود. این گفتگوها از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران پخش شد. آیت‌الله مصباح به نقد این تفکر ادامه داد و کتاب 4 جلدی «پاسداری از سنگرهای ایدئولوژیک» حاصل نقدهای او بر اندیشه‌های مارکسیستی است که جلد اول آن در سال 1360 و پنج جلد دیگر در سال‌های بعد منتشر شد.

مناظره آیت‌الله مصباح یزدی و عبدالکریم سروش با فرخ نگهدار و احسان طبری در ابتدای انقلاب

** مناظره با حجتی‌کرمانی به نمایندگی از اصلاح‌طلبان

اما مهمترین مناظرات وی در دهه 70 و با ایدئولوگ‌های دوم خرداد برگزار شد که البته بیشتر این مناظرات به روش غیرحضوری انجام شد، چراکه چهره‌های معدودی از اصلاح‌طلبان حاضر شدند با ایشان گفتگو کنند. مناظره غیرحضوری هم البته نامتوازن بود.، به این دلیل که اصل سخنان آیت‌الله مصباح در نشریات زنجیره‌ای دوم خرداد منتشر نمی‌شد و منتقدان آیت‌الله مصباح به سخنان تقطیع شده وی استناد می‌کردند.

به طور مثال پس از آنکه حجت‌الاسلام سیدمحمد خاتمی بدون توجه به اصل سخنان آیت‌الله مصباح ایشان را به تئوریزه کردن خشونت متهم کرد، آیت‌الله مصباح به صورت غیرمستقیم از وی و منتقدانش دعوت کرد تا ضمن حضور در مناظره‌ای خصوصی یا تلویزیونی به ارائه‌ی سخنان منطقی خود بپردازد. خاتمی حاضر به حضور در چنین مناظره‌ای نشد و در عوض حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد حجتی کرمانی به نمایندگی از جبهه دوم خرداد برای مناظره با آیت‌الله مصباح اعلام آمادگی کرد.

حجتی‌کرمانی از منتقدان آیت‌الله مصباح بود و بسیاری از اوقات به نقد سخنان ایشان در روزنامه اطلاعات می‌پرداخت. آیت‌الله مصباح نه تنها آمادگی خود را برای مناظره با حجت‌الاسلام والمسلیمن حجتی‌کرمانی اعلام کرد، بلکه اعلام داشت که تنها شرطش در این مناظره پخش زنده است و به هیچ وجه از این شرط عدول نخواهد کرد، اما حجتی‌‌کرمانی با این پیشنهاد مخالفت کرد و پخش زنده را به صلاح ندانست. استدلال او این بود که شاید در جریان بحث، مطالبی گفته شود که خود گوینده خواهان پخش آن نباشد. در نهایت اینگونه توافق شد تا ابتدا مناظره ضبط و سپس پخش شود. این مناظره در چهار جلسه برگزار و پخش شد. مشروح این مناظره نیز در کتابی با عنوان «مناظره آیت‌الله مصباح یزدی و حجت‌الاسلام والمسلمین حجتی‌کرمانی» توسط انتشارات سروش منتشر شد.

** طفره رفتن عبدالکریم سروش از مناظره با مصباح

عبدالکریم سروش یکی از بارزترین شخصیت‌هایی است که به ترجمه و ترویج تئوری پلورالیسم دینی در کشور پرداخت، اما بارها از پذیرش دعوت آیت‌الله مصباح به حضور در یک مناظره زنده تلویزیونی در موضوع «قبض و بسط تئوریک شریعت» به بهانه‌های مختلف اجتناب کرد.

سروش آذر ماه سال 78 در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران درباره مناظره با آیت‌الله مصباح گفت: «جواب من همان بوده که هست، 20 جلد کتاب دارم که آقای مصباح می‌تواند سر هر سطری از آن یقه‌ی مرا بگیرد، اما ایشان چه نوشته‌ای دارد که من با استناد به آن با جناب مصباح مناظره کنم...»

سروش بارها دعوت صدا و سیما برای مناظره با آیت‌الله مصباح یزدی را رد کرد. این در حالی است که صدا و سیما تمامی شرایط او را برای این مناظره پذیرفته بود. 

آیت‌الله مصباح در این رابطه گفت: «بنده در همین مدرسه‌ی فیضیه در یک سخنرانی عمومی فریاد زدم و ایشان را به مناظره‌ی حضوری و بحث آزاد در تلویزیون دعوت کردم؛ بعد از آن هم ده‌ها بار به صورت‌های کتبی و شفاهی، در مجامع عمومی و خصوصی، تصریح کردم که من آماده‌ی مناظره هستم. از طرف صدا و سیما نیز چندین مرتبه شخص مورد نظر برای مناظره دعوت شد؛ اما ایشان هر بار به بهانه‌ای خودداری کرده است. این مطلب را چندی پیش، مسئول صدا و سیما صریحاً در مصاحبه‌ای اعلام کردند. اخیراً هم یکی از معاونان ایشان گفتند که ما چندین بار با قبول تمام شرایط از قبیل اینکه باید مناظره به صورت مستقیم پخش شود دعوت کردیم؛ اما علی‌رغم تمام این اقدامات، ایشان باز هم از مناظره خودداری می‌کند.»

طفره سروش از قبول مناظره زنده تلویزیونی با آیت‌الله مصباح در حالی صورت می‌گرفت که وی پیش از آن به حضور آیت‌الله مصباح رسیده بود و ضمن گفتگو با ایشان، نظراتشان را در رابطه با نوشته‌هایش جویا شده بود. سروش نه تنها دعوت آیت‌الله مصباح را برای مناظره نپذیرفت، بلکه از پذیرش دعوت شخصیت‌های دیگر نیز اجتناب کرد و دعوت‌های مکرر از وی برای مناظره از سوی اساتید حوزه و دانشگاه همچون آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، همه بی‌پاسخ ماند.

** درماندگی مهاجرانی از حضور در یک مناظره

پس از انتقاد آیت‌الله مصباح یزدی نسبت به وضعیت فرهنگی کشور در دوره وزارت عطاءالله مهاجرانی، وی از آیت‌الله مصباح برای حضور در یک مناظره تلویزیونی دعوت کرد. نامه دعوت به مناظره قبل از ارسال برای آیت‌الله مصباح، در اختیار برخی از روزنامه‌های مورد حمایت وزیر ارشاد قرار گرفت. علی‌رغم این موضوع، آیت‌الله مصباح بلافاصله آمادگی خود را برای انجام این مناظره اعلام کرد.

با وجود آنکه آیت‌الله مصباح صریحاً آمادگی خود را برای انجام مناظره با مهاجرانی اعلام کرده بود، کم‌کم شایعاتی در رابطه با عدم برگزاری این مناظره آغاز شد. از جمله اینکه روزنامه دولتی ایران که وابسته به خبرگزاری جمهوری اسلامی و از زیرمجموعه‌های وزارت ارشاد محسوب می‌شد، در یک اقدام عجیب خبر از درخواست جمعی از شاگردان استاد مصباح از آقای مهاجرانی برای برگزار نشدن این مناظره داد. این خبر که حکایت از انصراف و طفره رفتن آیت‌الله مصباح از انجام این مناظره می‌داد، به شدت مورد تکذیب آیت‌الله مصباح و شاگردان وی واقع شد.

سپس مهاجرانی در پاسخ به این پرسش که آیا هنوز بر برگزاری این مناظره مصر هستید، گفت: «من مصر نیستم، اما به ایشان پیشنهاد کردم شما که هر هفته در نمازجمعه صحبت می‌کنید یک بار هم من حضور داشته باشم تا از نظرات شما آگاه شوم و در مورد برخی مسائل، توضیحات لازم را ارائه بدهم.» زمان برگزاری مناظره نیز به بعد از ماه رمضان موکول شد. ماه رمضان گذشت، اما خبری از انجام این مناظره نشد تا اینکه روزنامه کیهان در 13 شهریور 79 به نقل از آیت‌الله مصباح چنین نوشت: «کسانی که خواستار مناظره با من بودند، هر بار به بهانه‌ای طفره رفتند.»

مهاجرانی نیز نسبت به این سخنان آیت‌الله مصباح واکنش نشان داد و در نامه‌ای سرگشاده بار دیگر آمادگی خود را برای انجام مناظره اعلام کرد. وی در عین حال مسئولیت انجام نشدن این مناظره را به گردن صدا و سیما انداخت.

در حالی که همگان منتظر برگزاری این مناظره زنده تلویزیونی بودند، مهاجرانی با نگارش سلسله مقالاتی در ستون نقد حال روزنامه اطلاعات اعلام کرد: «حال که به هر دلیل مناظره میسر نمی‌شود، به نقد و بررسی سخنان ایشان (آیت‌الله مصباح) که در آستانه‌ی ماه محرم مطرح فرموده‌اند، می‌پردازم.»